شناخت استرس ،عوامل، نشانه ها و اثرات استرس ، 
  پروفسور دکتر محمد حسین فرجاد با پذیرش اینکه انسان موجودی است زیستی، روانی و اجتماعی باید قبول کرد که روان و رفتار انسان متأثر از موارد فوق است. استرس یا فشار روانی نیرویی است که چون فشار آن بر هر قسمتی از بدن وارد شود کار آن را مختل می کند و زمینه استرس را در انسان فراهم می آورد. هر عملی که موجب برهم خوردن تعادل روانی انسان و تغییرات سریع احساسی عاطفی ، خلقی، رفتاری شود، استرس زاست. هم چنین عدم توانایی در برقراری ارتباط با دیگران، احساس خود کم بینی، ترس از اظهار وجود، از دست دادن اعتماد به نفس و نومیدی استرس زاست.شهرنشینی و پیشرفت تمدن امروز، دگرگونی روابط اجتماعی، به خصوص زندگی در شهرهای بزرگ و پرجنجال، فشارهای جسمی، روانی ناشی از ترافیک و آلودگی های هوا امواج و صدا به خصوص درکارکنان سازمان هواپیمایی و اثرات آن بر روان و رفتار انسان، موجبات تشدید استرس را فراهم می کنند.در حال حاضر عوامل مولد استرس در جهان نسبت به گذشته بیشتر شده است. زیرا بعضی از مکانیسمهای سنتی که به مردم کمک می کرد تا با فشارهای روانی مقابله کنند به تدریج رو به نابودی می رود. امروزه مشکلات شغلی و اقتصادی، تغییرات سریعی را به وجود آورده و ارزشهای انسانی و اعتقادات امید بخش گذشته را از بین برده و به ضعف روابط انسانی و بی تفاوتی انسانها نسبت به یکدیگر حتی خویشاوندان نزدیک منجر شده و زمینه های استرس را فراهم آورده است.رشد شهر نشینی، مشکلات ناشی از بی عدالتی و تبعیض در محیط کار و زندگی با رشد فزاینده اعمال خشونت آمیز در شهرها نیز باعث ایجاد ترس و فشارهای روانی شده که در نهایت بر سلامت و بهداشت روانی انسان لطمه می زند. بنابراین تلاش برای مقابله با نارضایتی های حاصله از این گونه مشکلات غالباً نا موفق می ماند.از عوامل مولد استرس علاوه بر موارد فوق می تواند مرگ عزیزان، ستیزه و جدایی در کانون خانواده ، ترس از بیکاری، نداشتن امکانات مناسب زیست اجتماعی در ایجاد استرس دخالت دارد. همچنین شهر نشینی و سکونت در محله های شلوغ و پرجمعیت ترافیک سنگین در راه خانه و محیط کار، همگی استرس زاست.امید است تحقیقات آینده ما را راهنمایی کند که چگونه میتوان با کاهش فشارهای روانی سلامت جسم و روان را در محیط کار تأمین کرد.استرس موجب اختلالات جسمی چون ضربان قلب و اختلال در تنفس و گوارش و احساس دردهای استخوانی و جسمی می شود. متأسفانه اکثریت مردم حتی جوانان دچار استـرس هستند که اگــر شدت یابد آنها را بیمار و ناتوان می کند. شرایط و موقعیت هایی که موجب افزایش و تشدید استرس می شود باید برای آنها روشن شود و شیوه های حل آن برای آنها بازگو شود. استرس با سن، جنس، وضعیت تأهل، رضایت از شغل، وضعیت مسکن، تحصیلات، تعادل بین میزان در آمد و هزینه زندگی در ارتباط است. افسردگی، ا ضطراب،وسواس، پرخاشگری و دردهای جسمی به دلیل استرس تشدید می شوند. استرس عامل عمده کاهش کمیت و کیفیت نیروی انسانی و انرژی در کار و زندگی می شود. به عبارت دیگر میزان درآمد بهره وری را کم می کند.نشانه های استرس: داشتن فشارهای عصبی، فکری و عاطفی، بی جهت دلشوره داشتن، احساس درد در ناحیه قلب، گردن، سینه، کتف و دست یا پا، زود به گریه افتادن، احساس تنهایی و غمگینی کردن، احساس خستگی و کوفتگی در عضلات، بد خوابی دیر به خواب رفتن و کم خوابی. مشکل تصمیم گرفتن، کرخ شدن قسمتهایی از بدن و عضلات، نارضایتی از محیط کار و زندگی. در برخورد با همکاران و اعضاء خانواده زود عصبانی شدن، نگران آینده خود و اعضاء خانواده بودن، خود خوری کردن، بیقرار بودن، افسرده بودن، اضطراب داشتن و پرخاشگری، سوءظن داشتن و بدگمان بودن، نداشتن ثبات عاطفی خلقی و رفتاری مناسب، لرزش و پرش عضلانی داشتن، ضعف میل جنسی، پیری و مرگ زود رس همگی از نشانه های استرس هستند. با توجه به تفاوتهای فردی بین مردم همه نشانه ها در یک نفر دیده نمی شود بلکه در هر فردی تعدادی از این نشانه ها مشهود است این نکته را نمی توان فراموش کرد که در جامعه شهری و صنعتی امروزی استرس بخشی از زندگی اکثریت مردم شده است که بر اثر تقابل انسان با محیط کار و زندگی پدید می آید و باید با متخصص استرس مشاوره کرد و گرنه می تواند عامل خطرناک برا ی سلامت جسمی و روانی انسان شود.پیشگیری و کاهش استرس:« تا وجودم هست باید با آرامش زندگی کنم » هدف از آرام زیستن درمان تألمات احساسی عاطفی است باید از شدت فشارهای روانی بکاهیم و آنها را از بین ببریم و گرنه زندگی پر استرس و بی معنی می گردد و این حاصل نمی شود مگر با ایجاد روابط انسانی در محیط کار و زندگی. در این ارتباط توجه به سه عنصر ( محیط، افکار و واکنش های جسمی روانی) ضروری است.با ارتباط انسانی و انتخاب شغل و شیوه های مناسب زندگی می توان از استرس های بی مورد احتراز جست. شغل های اجرایی داشتن و پست های مهم و عالیرتبه انسان را در معرض بیشترین میزان استرس عاطفی قر ار می دهد. مشاغلی که احساس فوریت های زمانی را در ضرب العجل های محدودی طلب می کنند خطرناکند. مطالعات و تحقیقات نشان می دهد که سکته های قلبی و مغزی و بیماریهای شریانهای قلب در افرادی که به این گونه حرفه ها مشغولند شایعتر است. کار زیاد بر سلامت جسم و روان اثر منفی می گذارند و انسان را رنجور می کند اما اگر کار زیاد تشویق و اعتبار عمومی برای انسان به ارمغان آورد به وی احساس رضایت می بخشد و او را به نوعی در موقعیتی که شغلی رضایت بخش و مورد علاقه انسان باشد صدق می کند ولی اگر شغل رضایت بخش و مورد علاقه فرد نباشد عامل عمده ای برای بروز استرس های عاطفی، افسردگی و اضطراب خواهد شد به خصوص افرادی که به دلایل مادی ناچارند به چنین مشاغلی تن دهند و کارآیی خوبی هم ندارند واغلب این عدم کارآیی موجب می شود که مورد انتقاد و تحقیر هم قرار گیرند و این خود عامل پیدایش استرس های عاطفی شدیدتری در آنها میشود.احساس رضایت و شادکامی در زندگی و کار از مهم ترین عواملی است که سلامت جسم و روان انسان را تحت تأثیر قرار می دهد. تحقیق نشان داده است بیماری شریانهای قلب که در کاهش طول عمر مؤثر است بر عکس در افرادی که زندگی شاد و آرامی دارند و از شغل خود راضی هستند و دارای ارتباط اجتماعی مطلوب خود هستند طول عمر بیشتری دارند.بنابراین برای حفظ سلامت روان و رفتار و پیشگیری از استرس این توصیه ها پیشنهاد می شود:انسان بودن و انسانی فکر کردن و رفتار انسانی داشتن، تغذیه خوب به خصوص خوردن شیر صبح و عصر و ماست ظهرو شب چون تمام ترکیبات داروهای آرام بخش در شیر و ماست وجود دارد. به ویژه برای کارکنان صنعت هواپیمایی که در معرض آلودگیهای صدا، هوا و امواج هستند. شنا حداقل دو بار در هفته، موسیقی آرام بخش و پیاده روی در پارکها و مراکز سرسبز، اسکی، معاشرت با دوستان و خویشاوندانی که از بودن با آنها شادمان می شوید، بدون تشریفات زائد، ضد استرس وآرام بخش هستند. هر یک از موارد فوق به گروهی از افراد احساس خوشی وشادکامی می دهد. حفظ سلامت جسم و روان، شرکت در جلسات سرور و شادمانی بهترین آرام بخش است چون احساس شادکامی و رضایت به ارمغان می آورد. استفاده صحیح از اوقات فراغت و تعطیلات در حدود امکانات که بخشی از شیوه صحیح زندگی و عامل ایجاد و حفظ سلامت روان است و ضد استرس می باشد.در واقع همه موارد باید شامل اعمالی باشد که فرد دوست دارد و می خواهد آنها را انجام دهد.