بازی چیست و در برنامه درسی تربیت بدنی چه جایگاهی دارد؟
تعریف جامع و فراگیر از بازی که مورد تایید همه نظریه پردازان روانشناسی باشد وجود ندارد و تقسیم بندی های متعددی نیز از انواع بازی صورت گرفته است اما آنچه از تعاریف و دسته بندی ها به طورمشترک قابل مشاهده می باشد، این است که کودک بر اساس نیازهای درونی خود به بازی می پردازد؛ در حالیکه فعالیت ها و کوشش های آگاه و ناخودآگاه وی به منظور آماده ساختن او برای زندگی آینده صورت می گیرد. به عبارت ساده تر می توان گفت بازی بستر مناسبی برای دانش آموز است که بدون تحمل خشکی تمرینات، کلاس را با نهایت رغبت و اشتیاق همراه با کسب لذت سپری کند وعلاوه بر کسب مهارت های حرکتی و آموزشی مربوطه، به تمرین زندگی بپردازد. تمرین همیاری، همکاری، مسئولیت پذیری، قانونمندی، نظم وانضباط، آشنایی با روابط اجتماعی، تحصیل عاطفه، آشنایی با محیط و... از جمله این خصوصیات است.
واین مهم میسر نخواهد شد مگر آنکه معلمین تربیت بدنی ضمن آگاهی از جایگاه برجسته و تاثیر مهم خود در آموزش وتربیت دانش آموزان، ضمن فراهم آوردن بستری مناسب برای آموزش و گسترش تجارب حرکتی و توانایی های جسمانی دانش آموز، بازی ها را در جهت تربیتی مطرح کنند و با دادن معنا و محتوا به بازی ها، آن ها را به درس زندگی تبدیل نمایند. این امر باعث می شود تا دانش آموزان ضمن لذت بردن از بازی هدفمند، به اهداف والای آموزشی و پرورشی بهتر دسترسی پیدا کنند.
در راستای اهداف آموزشی برنامه درسی پایه دوم و کسب صلاحیت های مشترک در حوزه های یادگیری برنامه درسی ملی، برنامه درس تربیت بدنی نگاه ویژه ای به بازی ها داشته و سه گروه از بازی ها با توجه به کارکرد آنها در اولویت قرار می دهد.
- بازی های گروهی
- بازی های تلفیقی با سایر دروس
- بازی های بومی-محلی
در ادامه پس از معرفی و بیان نکات اساسی هر گروه از بازی های ذکر شده 14 نمونه بازی به طور کامل شرح داده می شود. که معلمان می توانند در تکمیل فعالیت های جلسات آموزشی مطرح شده در کتاب معلم، در هر جلسه یکی از بازی های مرتبط با موضوع آموزشی را انتخاب و در تمام مراحل کلاس از آن بهره ببرند. البته می توان با اعمال برخی تغییرات در نحوه اجرا و متناسب سازی آن با فرهنگ و اقلیم محل آموزش، بازی ها را به شکل جذاب تر و متنوع تر اجرا کرد.
بازی ها ی گروهی
در بازی ها و فعالیت های گروهی ومشارکتی دانش آموزان با کمک هم برای رسیدن به هدفی مشترک تلاش می کنند . در این بازی ها، دانش آموزان با هم تشریک مساعی می کنند و در تمام مراحل احساس مسئولیت می کنند. برخی از رفتار ها از جمله اعتماد، دوستی، پذیرش از سوی جمع، کمک به دیگران، مشارکت در کار با دیگران، کاهش نا هنجاری های اخلاقی، گرایش و تمایلات مثبت و... توسعه می یابد .
برای انجام بازی های گروهی دانش آموزان به یادگیری مهارت های ذیل نیاز دارند:
رعایت نوبت، لذت بردن از موفقیت دیگران، گوش دادن به صحبت های دیگران، رفع اختلاف با همکلاس های خود، حمایت ضعیف تر ها و تشویق آنان، توانایی انتقاد سریع، حمایت و تشویق دیگران.
از اینرو توصیه می شود معلمان در طول اجرای کلاس و انجام فعالیت ها و با زی ها با استفاده از آموزش های کلامی و غیر کلامی خود نسبت به تقویت مهارت های ذکر شده اهتمام ورزند.
نکات اساسی در انجام فعالیت ها و بازی های ورزشی گروهی
- گروهها با توجه به توانایی افراد انتخاب شوند تا گروه های متجانس داشته باشیم.
- دقت شود نوبت هریک از بچه ها در بازی مراعات شود.
- نکات ایمنی به دانش آموزان گوشزد شده ومعلم از ایمنی بچه ها در هنگام بازی مراقبت کند.
- بازی ها متناسب با اهداف آموزشی درس انتخاب شود.
- به هنگام معرفی وشرح بازی، بهتر است معلم ضمن شرح دادن خود بازی را اجرا کند.
- امکانات و وسایل مورد نیاز بازی با در نظر گرفتن ایمنی وسایل تهیه گردد.
- احترام به قوانین و مقررات، احترام به همبازی، رعایت نوبت، مسئولیت پذیری وتلاش و پشتکار از ضروریات بازی های گروهی است که توصیه می شود همواره از سوی معلم گوشزد گردد.
- برای حفظ تنوع، از تکرار بیش از اندازه یک بازی پرهیز شود.
بازی های ورزشی تلفیقی
تعریف : منظور از بازی های ورزشی تلفیقی فعالیت های جسمانی بازیگونه برنامه ریزی شده ، سازماندهی شده، هدفمند وقاعده مندی است که از درهم آمیخته شدن دو یا چند فعالیت ذهنی وجسمی (که معمولا مطالعه ویادگیری آنها بصورت انفرادی سخت است)، وبه منظورتحقق هدف خاصی، تشکیل شده اند.
فلسفه وجودی بازی های ورزشی تلفیقی : ماشینی وصنعتی شدن زندگی وفاصله گرفتن انسان ها از طبیعت ومحدود شدن قلمرو زندگی انسانی به چهاردیواری کوچکی به نام آپارتمان وحداکثر خانه های کوچک وتبدیل شدن محیط طبیعی، که می توانست فضای بازی وکلاس درس محسوب شود، به زمین های محدود بازی وفعالیت از طرفی وانفجار مفاهیم وموضوعات متنوع وجدید حاصل از صنعتی شدن جهان از طرف دیگر وضرورت یادگیری مفاهیم مختلف ومتنوع مورد نیاز ومحدودیت های زمانی حاصل از جبر زندگی ماشین، انسان های متفکر وجستجوگر بسیاری را به یافتن راه حل های مقرون به صرفه ودر عین حال موثر واداشت. یافتن مفاهیم وفعالیت های که پتانسیل هم افزایی را داشته باشند از جمله راه حل هایی بود که در اوایل قرن بیستم با تلاش های بسیاری، تحت عنوان" فعالیت های تلفیقی یا به اختصار تلفیق" پا به عرصه تعلیم وتربیت گذاشته وپس از بارها قرار گرفتن در بوته آزمایش ومحک تجربه، عصای دست دست اندرکاران تعلیم وتربیت شد. از آنجاکه یادگیری خود ماهیتی تلفیقی دارد، توجه به این الگو در اصلی ترین مقاطع زندگی بشری یعنی دوران ابتدایی زندگی وتحصیل بیش از دیگر مقاطع مورد توجه قرار گرفت. معلمان تلاش کردند تا به جای تدریس مجزای مفاهیم وموضوعات درسی که غالبا مشکل می نمود ، آنها را به نحوی در هم بیآمیزند تا با حداکثر یادگیری وکمترین مقاومت وکم توجهی، متربیان را مهیا ی زندگی امروزی وآینده کنند. چنین روشی در حد اعلای خود ،اگر در محدوده ذهنیات باقی می ماند امروز دست مایه نظام های تعلیم وتربیت نبود ؛ چرا که نهایت پیاده شدن چنین رویکردی به دلیل درگیرساختن فقط یک نیمکره مغز ، بسیار محدود بود. اما آنجاکه ذهن وجسم دست در دست هم داده وبا به خدمت گرفتن همزمان هردو نیمکره مغز ظرفیت ها وتوانایی های بیشتری را برای یادگیری مهیا ساختند، فعالیت جسمانی به معنای اعم وتربیت بدنی وورزش به معنای اخص کلمه خود را به عنوان یک موضوع درسی مهم وتسهیل کننده یادگیری،که خود نیز می بایست یادگرفته می شد، به جامعه تعلیم وتربیت معرفی وتحمیل کرد.امروزه شاهد آن هستیم که موضوعات متعدد واصلی درسی مانند ریاضیات، علوم، مهارت های زبانی، هنر و مطالعات اجتماعی با محوریت درس تربیت بدنی ودر قالب الگوی تلفیق ودر لوای بازی های ورزشی به دانش آموزان عرضه شده وآنجا که برنامه ریزی وسازماندهی اصولی صورت گیرد ، یادگیری سریع وماندگار کمترین پیامد همزیستی تربیت بدنی با سایر موضوعات درسی در قالب تلفیق است. صرف نظر از آنچه گفته شد ماهیت نشاط آوری ،تقویت کنندگی، رشد دهندگی، تسهیل کنندگی و مهمتر از همه مبتنی بر فطرت آدمی فعالیت های جسمانی، که در قالب بازی های ورزشی اجرا می شوند، فلسفه وجودی ، وضرورت بازی های ورزشی تلفیقی را رقم زد.
روش های تلفیق تربیت بدنی (در قالب بازی های ورزشی وحرکات جسمانی)
حداقل به سه روش می توان بازی های ورزشی تلفیقی ساخت. در نوع اول ودوم ، فقط یک موضوع درسی(از بین دروس ریاضی، علوم،مهارت های زبانی، مطالعات اجتماعی وهنر)، با تربیت بدنی(البته با فعالیت های جسمانی این موضوع درسی مثل بازی های ورزشی، مهارت های حرکتی) تلفیق می شود.اما در سومین روش مفاهیم بیش از یک موضوع درسی با مفاهیم تربیت بدنی تلفیق می شوند. تفاوت روش های اول ودوم فقط در تقدم وتاخر موضوع است. به عبارتی دیگر در نوع اول موضوع درسی مبنای آموزش است اما با مفاهیم تربیت بدنی تلفیق می شود.اما در روش دوم موضوع مفاهیم تربیت بدنی مبنای آموزش بوده وموضوعات دیگر درسی را به یاری می گیرد.
پیش نیازهای ساخت بازی های ورزشی تلفیقی
برای ساخت یک بازی ورزشی تلفیقی، حداقل نیازمند آگاهی از موارد ذیل وتوانایی بهره گیری از آنها می باشیم:
? آگاهی از مفاهیم کلی و واحدهای درسی کلیه دروس در هر پایه (البته نکات ومفاهیم برجسته که یادگیری آنها به تنها مشکل باشد وضمنا امکان تلفیق وجود داشته باشد). بطور مثال مفاهیم و واحدهای اصلی درس تربیت بدنی در پایه دوم ابتدایی عبارتند از : حرکات پایه و وضعیت بدنی- آمادگی جسمانی و فعالیت بهداشت تغذیه و ایمنی در ورزش آشنایی با رشته های مختلف ورزشی
? محوریت قرار دادن مفاهیم کلی و واحدهای درسی تربیت بدنی در هر پایه برای تلفیق با سایر دروس در هر پایه.
? امکانات ؛ فضا؛ تجهیزات وسطح توانایی های دانش آموزان.
? چگونگی مشارکت با سایر معلمان وکادر مدرسه.
بازی های بومی – محلی
تعریف
بازی های بومی به بازی هایی اطلاق می شود که در منطقه یا محله خاصی اجرا شوند در بازهای محلی وسعت تحت پوشش بازی بیشتر شده و اختصاص به استان یا استان هایی دارد که دارای وجوهاتی مشترک مانند آب و هوا ، زبان و ... باشد. در سرزمین پهناور و کهنسال ما ایرانیان با وجود تنوع در آب و هوا و گوناگونی ریشه های فرهنگی ، بازی و سرگرمی های رایج در میان مردم نیز از تنوع و گستردگی برخوردار است . هیچ کس نمی داند از چه زمانی این بازی ها و توسط چه کسانی آغاز شده اند آن چه مهم است این است که تغییر در شیوه های زندگی مردم ، گسترش شهر نشینی و صنعتی شدن و پیدایش فن آوری های نوین بسیاری از بازی های سنتی را منسوخ کرده و یا به حاشیه رانده است بازی های بومی- محلی کشورمان می تواند به عنوان احیا کننده فرهنگ ،آداب و رسوم گذشتگان نقش موثری در ارتقاء شخصیت و هویت ملی داشته باشد و همچنین به عنوان منبعی موثر در توسعه و ترویج ورزش همگانی استفاده شود. از اینرو استفاده از انواع بازی های بومی –محلی متناسب با فرهنگ و اقلیم محل آموزش در برنامه درسی تربیت بدنی توصیه می شود.
نکات اساسی در انتخاب بازی های بومی – محلی
در انتخاب بازی های مناسب برای اجرا در مدرسه توجه به نکات زیر ضروری است:
- کمک به تقویت توانایی های جسمانی ، ذهنی و عاطفی دانش آموزان در راستای اهداف برنامه درسی تربیت بدنی
- ارائه الگوی مناسب برای غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان
- تزریق شادابی و نشاط
- به نمایش گذاردن ارزش های فرهنگی و سنن پسندیده تاریخی و قالب بازی
- متناسب بودن فضای مورد نیازی بازی با فضای آموزشگاه
- توجه به رعایت نکات ایمنی و بهداشتی
- جذابیت بازی
- داشتن ظرفیت های مناسب برای تغییر در قوانین ومقررات بازی و متناسب سازی آن با ویژگی های سنی دانش آموزان .
لیست کل یادداشت های این وبلاگ