به نام خداوند دانای راز                   خداوند بخشنده ی بی نیاز
مقدمه
گاهی اوقات چنین به نظر می رسد که روش تدریس توضیحی منوط به دروسی مانند تاریخ ومدنی و ... که حالت بیانی دارند می باشد اما واقعیت این است که این روش کاربرد فراوانی در تمامی دروس دارد حتی درس ریاضی که در زیر نمونه ای از روش تدریس توضیحی متناسب با درس ریاضی تدوین گردیده که توضیح آن در پی آمده است .دیوید آزوبل از پیشگامان روش تدریس توضیحی است که عبارتست از انتقال مستقیم اطلاعات به دانش آموزان با استفاده از مطالب چاپی ( کتاب یا جزوه ) یا بوسیله ی سخنرانی . در روش تدریس توضیحی به نکات زیر در مورد پرسیزدن سئوال توجه شود 1- طرح سئوالات همگرا 2- توزیع سئوال بین همه ی دانش آموزان ( بهتر است معلم اسم دانش آموزان را بگوید سپس سئوال را بپرسد ) 3- طرح سئوالاتی که احتمال پاسخگویی به آنها 75 تا %90 باشد 4- در بیشتر موارد معلم باید پرسش کننده باشد 5- پرهیز از پرسیدن سئوالات غیر درسی  .
 مراحل اجرای روش تدریس توضیحی
مرحله نخست جهت دهی
درمرحله حاضر،چهارچوب درس طرح،وانتظارات خودرابیان می کنیم.وهمچنین،تکلیف یادگیری راشرح می دهیم.سه گام خاص برای مرحله حاضر موردنظراست:بیان هدف درس وسطح عملکرد،نشان دادن رابطه درس حاضر باتجارب ویادگرفته های پیشین دانش آموزان،بیان وتعیین مسئولیت های دانش آموزان درفرآیند فعالیت های تدریس یادگیری.برای مثال،درنمونه حاضردرس(خواندن ونوشتن عددهای چهاررقمی)صفحه25کتاب ریاضی پایه سوم دبستان راتدریس می کنیم.                                                                                              
معلم:دانش آموزان خوب من،هدف درس امروزمان این است که بتوانیم عددهای چهاررقمی رابخوانیم وبنویسیم؛زیراشماپیشترنحوه خواندن ونوشتن رایادگرفته اید.انتظاردارم،به همه تمرین هایی که درکتاب آمده است وتمرین هایی که من هم می دهم بپردازیدوبتوانیدعددهای چهاررقمی رابخوانیدوبنویسید.درپایه دوم شمایادگرفتیدکه چگونه یکان ودهگان رامشخص کنیدوآنهارابنویسید.به علاوه اکنون صدگان راهم می توانید دراعداد سه رقمی تشخیص دهید.حال خوب است بدانیدکه به جزیکان،دهگان وصدگان، جایگاه دیگری هم می توانید دراعداد سه رقمی تشخیص دهید.حال خوب است بدانیدکه به جز یکان ،دهگان وصدگان،جایگاه دیگری هم است وآن هزارگان است هزارگان رامی توانیم به یک بسته که دارای10صدتایی است نمایش دهیم.جایگاه وارزش مکانی اعدادرامی توانیم به صورت یک زنجیربه هم پیوسته درنظرآوریم که یکی پس ازدیگری قرار می گیرد.انتظار دارم،به توضیحاتی که می دهم به خوبی گوش دهید.تمرین هارابادقت انجام دهیدوهروقت مشکلی داشتید،دستتان رابلندکنیدوسوال بپرسید تامشکلتان رارفع کنم.ازوسایلی که دارید به خوبی استفاده کنیدتابهتریادبگیرید.
       مرحله دوم ارائه توضیح
دراین مرحله که،بیشترین زمان رابه خودتخصیص می دهد،به تشریح وتوضیح مفاهیم اصلی درس می پردازیم.هراندازهتوضیحاتی که ارائه می دهیم روشن وعاری ازابهام باشد،میزان یادگیری دانش آموز بیشترخواهدبود.به دیگر سخن،درمرحله حاضر،بایدمفهوم راتوضیح دهیم ونمایش دیداری تدارک ببینیم وتمرین هایی ارائه کنیم.باتوجه به جدیدبودن مفهوم الزامی می نمایدآن راباچندمثال عرضه کنیم.انتقال اطلاعات درباره مفهوم به صورت دیداری وشنیداری به نحوی کهدانش آموزان قادرباشند مطالب رادرمراحل نخستین فرابگیرند حائزاهمیت است.دراین مرحله بایددرک وفهم دانش آموزان ازمفهوم ارائه شده هم موردنظرباشد.  
معلم :بچه ها صفحه ی 25 را باز کنید سه دسته شکل می بینید پیش از آن که من توضیح دهم شکل ها را با دقت مشاهده کنید .........  نگاه کردید ؟
دانش آموزان بله
معلم :همان طور که می بینید از سمت چپ یکی ده تایی صد تایی وهزار تایی به ترتیب آرایش یافته اند شما می دانید که در هر دسته چند یکی ، چند ده تایی وچند صد تایی وجود دارد ولی می دانید در دسته ی هزار تایی چند تا صد تایی است ؟   منظور از هزار چیست ؟  یا در یک دسته ی هزار تایی چند تا یکی است  ؟ خوب تاش خواهیم کرد بغهمیم که جواب این سئوال ها چیست ؟ همه می دانیم که هر یک از ما اسمی دارد واگر اسم کسی را صدا بزنیم او بر می گردد یا دقت می کند که چه کسی او را صدا زده است ومی خواهد بداند که از او چه می خواهند بجز ما آدم ها اشیا وجانداران دیگر هم اسم دارند برای مثال درخت وگوسفند ، تعداد زیادی از درختان را جنگل وتعداد زیادگوسفندان را گله می گوییم عدد ها هم اسم دارندبرای مثال اگر دو دسته ی صدتایی مدادداشته باشیم می گوییم 200عدد مداد داریم 200نام یا سمی است که به دو دسته ی صد تایی داده ایم ولی اگر ده بسته ی صد تایی داشته باشیم اسم آن را چه می گذاریم ؟
بله شما یاد گرفته اید که به آن می گوییم هزار
خوب محمدی تو بگو اگر سه دسته ی هزارتایی داشته باشیم به آن چه می گوییم ؟
 محمدی :می گوییم سه هزار
معلم :متشکر بله 3000
معلم دوستان خوبم پس می دانیم که می توانیم با اسمی که روی اشیا می گذاریم آنها را بشماریم بهتر است اکنون 4تا تمرین صفحه ی 25 را انجام دهید بعد درس را ادامه می دهیم لطفا همه شروع کنید .
با دادن اجازه ی تمرین تلاش می کنیم از کارشان دیدن کرده وبه سئوالات پاسخ داده واشکالات احتمالی را رفع می کنیم.  
معلم آفرین خوب کار کردید چون همه ی شما تمرینات را انجام دادید اکنون تمرینی به صورت شفاهی انجام می دهیم من کارت هایی را تدارک دیده ام تعدادی از آنها یک دسته ی صد تایی را نشان می دهد وتعدادی هم هر کدام یک دسته ی هزار تایی را من هر با رچند کارت نشان می دهم شما بگویید که چگونه آن را باید بخوانید .من در دست چپم یک کارت 1000تایی ودر دست راستم 4 کارت 100تایی دارم ،چطور باید بخوانیم ؟
دانش آموزان :هزار وچهارصد
معلم :آفرین ،4 کارت هزارتایی و9 کارت 100 تایی را چطور می خوانیم ؟
دانش آموزان : چهر هزار ونهصد
و...
معلم حمید بخوان ببینم 2تا 100تایی و 8تا 1000تایی چند می شود ؟
حمید :هشت هزار ودویست
و چند سئوال دیگر از چند دانش آموز دیگر
معلم خوب معلوم شد که حالا در خواندن اعداد 4 رقمی پیشرفت خوبی دارید صفحه ی 26 کتابتان را باز کنید ومثل الگوی داده شده در اول صفحه که عدد را در مکان های مناسب قرار داده است تمرین ها را انجام دهید .
مانند قبل در حین انجام تمرین در کلاس به مشاهده ی کارکرد شاگردان اقدام می کنیم .
معلم اصغری چه مشکلی داری ؟
دانش آموز آقا اجازه عدد 4002 را نمی دانم چطوری بنویسم؟
معلم  مثل تمرین بالا اول یک جدول طراحی کن وسپس در جدول ارقام را قرار بده وبه جای رقم هایی که عدد نداری ( ده تایی وصدتایی) عدد صفر بگذار بعد عدد را خارج از جدول بنویس.
بغل دستی اصغری اجازه من این تمرین را درست انجام داده ام .
معلم: عدد  4 هزاری و6صدتایی و5 ده تایی را در جدول بنویسید .
    مرحله سوم تمرین منظم
 
یکی     ده تایی    صدتایی    هزارتایی      
9    5    0    7      
          
درمرحله حاضر،معلم تمرین هایی رادراختیاردانش آموزان قرارمی دهدونحوه انجام دادن آنهاراهم مشخص می کند.دراین مرحله مطلوب است دانش آموزان راترغیب کنیم به صورت همیاربه  انجام دادن تمرین ها اقدام کنند .                                                                                                                    از فعالیت های اساسی معلم این است که به دانش آموزان کمک کند تا روحیه ی همکار ی را حفظ کنند وکار تمرین را فقط یک نفر به عهده نگیرد در غیر این صورت همیاری عینیت نمی یابد بهتر است در همیاری تقسیم کار صورت گیرذ مثلا اگر در س صفحه ی 26 کتاب دانش آموزی عددها را در جدول قرار می دهد دانش آموز دیگری عدد به دست آمده را به حروف بنویسد روی هم رفته دانش آموزان نه فقط باید به صورت مشترک به انجام دادن تمرین بپردازند آنان باید مراقب ومشاهده گر نحوه ی عملیات یکدیگر باشند .
 معلم :تمرین های کتاب تمام شده وهمه به خوبی توانستند تمرین ها را انجام دهند برای یادگیری بیشتر تمرین هایی را روی تخته می نویسم وشما ها باید دونفری با یاری هم این تمرین ها را انجام دهید.
 عدد هزار وسیصد وپنجاه وهفت را با رقم بنویسید ودر جدول قرار دهید
شش هزارتایی 7 صدتایی 8یکی و2 ده تایی می شود .....
                      سه هزار وهفتصد ونه
معلم هر کس یا گروه اشکال یا سئوالی دارد اعلام کند من کنار شما هستم تا یاریتان کنم. بعداز رفع اشکالات احتمالی معلم از دانش آموزان می خواهد که در زمان ده دقیقه تمرین ها را انجام دهند .
   مرحله ی چهارم  تمرین مستقل
این مرحله مرحله ی پایانی روش تدریس توضیحی است مرحله ی حاضر از زمانی آغاز می شود که بیش از 90% دانش آموزان کلاس درس به درستی تمرین های ارائه شده را انجام داده باشند هدف از تمرین مستقل ارائه ی کمکی است به دانش آموز تا بتواند بر ژرفای یادگیری خود بیفزاید ودر نگهداری ذهنی موفق گردد ، از سوی دیگر اجرای مرحله ی تمرین مستقل به معلم یاری می کند تا به میزان تثبیت یاد گرفته های ذهنی پی ببرد معلم می تواند این مرحله را در کلاس اجرا کند تا آن که فعالیت های مربوط به آن را دانش آموزان به عنوان  تکلیف درمنزل انجام دهند .
همانند تمارین مرحله ی سوم تمریناتی برای منزل در نظرگرفته شود تا در جلسه ی بعد بررسی گردد.
فهرست منابع :
سیف علی اکبر روان شناسی پرورشی
شعاری نژاد علی اکبر فرهنگ علوم رفتاری
صفوی امان الله کلیات روش ها وفنون تدریس