حوزه‌های یادگیری

  با ظهور سطحی از برنامه‌ریزی به نام برنامه درسی ملی، مفاهیم جدیدی وارد ادبیات رشته‌ی برنامه‌ریزی درسی شد؛ مفهوم حوزه‌ی یادگیری یکی از آن مفاهیم است. جست‌و جو در این مورد نشان می‌دهد که در حال حاضر این مفهوم و مفهوم حوزه‌ی محتوایی توسط بسیاری از افراد معادل یکدیگر در نظر گرفته می‌شوند؛ اما برای هیچ‌یک در دایره‌المعارف‌های برنامه درسی تعریفی ارائه نشده است. در برنامه درسی برخی کشورها می‌توان تعریف حوزه‌ی یادگیری را یافت. به عنوان مثال در برنامه درسی نیوزلاند تعریف زیر برای حوزه‌ی یادگیری ارائه شده است.

” The New Zealand Curriculum specifies seven essential learning areas which describe in broad terms the knowledge and understanding which all students need to acquire.”

" برنامه‌درسی نیوزلاند هفت حوزه‌ی یادگیری ضروری را مشخص می‌سازد که گستره‌ی دانش، و ادراکاتی که همه‌ی دانش‌آموزان نیاز به کسب آن دارند را شرح می‌د‌هند."

همانطور که می‌بینید در این تعریف فقط به «گستره‌ی دانش و ادراکات مورد نیاز دانش‌آموزان» اشاره شده است.

  برخی از صاحب‌نظران حوزه‌‌های یادگیری را قلمروهای علمی با محتوا و روش‌ها و فرایندهای متمایز می‌دانند که از مجموعه‌ای ( خوشه‌ای) از دروس تشکیل شده‌اند. در این تعریف دو ویژگی ذکر شده است؛

·         قلمروهای علمی با محتوا و روش‌ها و فرایندهای متمایز

·        متشکل از مجموعه‌ای ( خوشه‌ای) از دروس

به عنوان مثال علوم تجربی یک حوزه‌ی یادگیری با قلمرو و روش‌ها و فرایندهای علمی متمایز به شمار می‌آید که از دروسی چون زیست‌شناسی، فیزیک، شیمی، زمین‌شناسی و ... تشکیل شده است. به نظر شما آیا قلمرو، روش‌ها و فرایندهای علوم تجربی خاص این حوزه‌ها است؟ مثلا آیا فیزیک بدون زبان هویت دارد؟ آیا فیزیک بدون ریاضی هویت دارد؟

در برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران حوزه‌های یادگیری بدین‌گونه تعریف شده است:

"حوزه‌های یادگیری بستر اصلی برای تسهیل فرایند تعلیم و تربیت، جهت دستیابی به اهداف برنامه‌ی درسی ملی می‌باشند. هر یک از حوزه‌های یادگیری گستره و  محدوده‌ی دانش، مهارت‌ها، نگرش‌ها و ارزش‌های مرتبط با یادگیری متربیان آمادگی تا پایان دوره‌ی متوسطه‌ را توصیف می‌کنند. این حوزه‌ها حدود محتوایی و روش‌ها و فرایندها، و عناصرکلیدی یادگیری را روشن می‌سازند."

تاکیدات تعریف:

·        بستر اصلی برای تسهیل فرایند تعلیم و تربیت

·        جهت دستیابی به اهداف برنامه‌ی درسی ملی

· گستره و  محدوده‌ی دانش، مهارت‌ها، نگرش‌ها و ارزش‌های مرتبط با یادگیری متربیان

·        متربیان آمادگی تا پایان دوره‌ی متوسطه‌

·        حدود محتوایی و روش‌ها و فرایندها، و عناصرکلیدی یادگیری

نکته اساسی این تعریف این است که حوزه‌های یادگیری را بستر برای تسهیل فرایند تعلیم و تربیت می‌شناسد.

بستری که در جهت دستیابی به اهداف برنامه درسی ملی یعنی همان انسان متفکر، با ایمان، دارای علم و عمل و اخلاق می‌باشد. این حوزه‌ها  گستره و  محدوده‌ی دانش، مهارت‌ها، نگرش‌ها و ارزش‌های مرتبط با یادگیری متربیان را بیان می‌کنند، یادگیری متربیان در این تعریف بر ساختار موضوع درسی غلبه دارد، این تمایز در جهت تمایز قلمرو موضوعی نیست بلکه در جهت قلمرو یادگیری متربیان است. مخاطب آن نیز متربیان دوره پیش‌دبستان تا پایان دوره متوسطه هستند و به آموزش‌هایی از نوع عمومی و نهایتا در دوره متوسطه به آموزش‌های نرم و نیمه تخصصی نیاز دارند و نه آموزش‌های تخصصی از نوع موضوعات دانشگاهی.

تعریف شما از حوزه‌های یادگیری چیست؟

بررسی حوزه‌های یادگیری برنامه‌ی درسی ملی کشورها نشان می‌دهد که برخی حوزه‌ها در برنامه‌ی درسی ملی آن‌ها مشترک بوده و برخی نیز متفاوت است.

ملاحظات و مفروضات اولیه‌ در استنباط و تعیین تعداد و عناوین حوزه‌های یادگیری و حتی چگونگی توصیف منطق و ضرورت آن‌ها دخالت دارند؛ ملاحظات و مفروضات اولیه‌ در استنباط و تعیین حوزه‌های یادگیری برنامه درسی ملی ایران عبارت بوده‌اند از:

· ارتباط با عناصر و عرصه‌های الگوی هدف‌گذاری و اهداف کلی برنامه‌ی درسی ملی؛

·         همخوانی با اسناد فرادستی؛

· هماهنگی با اصول انتخاب و سازماندهی محتوا بخصوص اصل اولویت یادگیری‌های مشترک، اصل سودمندی (توجه به نیازها) و اصل آستانه‌ی ارتقا قابلیت اجرایی برنامه؛

·        تأثیرپذیری از ساختار دانش و تجارب بین‌المللی

·        و توافق کارشناسی

حوزه‌های یادگیری برنامه درسی ملی ایران شامل یادگیری‌های ضروری بوده و در حال حاضر در یازده حوزه‌ پیش‌بینی شده‌اند. این حوزه‌ها با یکدیگر ارتباط داشته و عناوین موضوعات درسی در دوره‌ها و سطوح لزوماً معادل عناوین حوزه‌ها نخواهد بود.

عناوین حوزه‌های یادگیری

1.             تفکر و حکمت

2.             قرآن ومعارف اسلامی

3.             زبان و ادبیات فارسی

4.             فرهنگ و هنر

5.             کار و فن‌آوری

6.             سلامت و تربیت بدنی

7.             علوم انسانی و مطالعات اجتماعی

8.             ریاضیات

9.             علوم تجربی

10.        زبان‌های خارجی

11.        آداب و مهارت‌های زندگی

همانطور که می‌بینید سه عنوان جدید به عناوین حوزه‌های یادگیری در ایران اضافه شده است. این سه حوزه یعنی تفکر و حکمت، کار و فناوری، و آداب و مهارت‌های زندگی ماهیتی دو وجهی داشته و هم به صورت بین‌رشته‌ای و تلفیق در سایر حوزه‌های یادگیری و هم به صورت مستقل با آموزش‌های خاص دنبال خواهند شد. متربیان در حوزه‌ها و درس مختلف با تفکر در آن حوزه آشنا خواهند شد مهارت‌های فنی و غیرفنی پایه‌ی کار را کسب خواهند کرد و با آداب و مهارت‌های زندگی آشنا می‌شوند اما در زمانی که به طور خاص به هر یک از این حوزه‌ها تعلق دارد به طور یکپارچه به  تمرین کاربرد آموخته‌های خود در سایر حوزه‌ها در یک کل واحد خواهند پرداخت و در این فرصت یادگیری‌های مجزای خود را سازماندهی کرده و انسجام می‌بخشند. اگر چه در طرح همسوسازی زمان مستقلی برای حوزه‌های جدید در نظر گرفته نشده است اما در اجرای کامل برنامه درسی ملی این امر محقق خواهد شد.

در سایر حوزه‌ها نیز که عناوین آن‌ها جدید نیستند به تاسی از اصول، تحقق یادگیری‌های مشترک اولویت می‌یابد  و این امر محتوا، روش‌های یاددهی و شیوه‌های ارزشیابی را به سوی تحقق اهداف برنامه سوق می‌دهد. در اصلاح عناوین حوزه‌ها نیز این امر مد نظر بوده است به عنوان مثال در حوزه‌ی سلامت و تربیت بدنی موضوعاتی چون بهداشت، تغذیه، ایمنی، و تربیت بدنی با جهت‌گیری سلامت جسمی و روانی مورد توجه قرار گرفته است در حوزه‌ی فرهنگ و هنر جهت‌گیری فرهنگی و شکل‌گیری هویت از طریق تربیت بدنی مورد توجه بوده است و ...

یکبار بخش ضرورت حوزه‌های یادگیری در هر بیانیه را کلمه به کلمه و درکل مطالعه و بررسی کنید. منطق و ضرورت هر حوزه چه نکات کلیدی و چه ارتباطی با مبانی برنامه دارد؟