انواع روش های تحقیق

به طور کلی روش های تحقیق درعلوم رفتاری را می توان با توجه به دو ملاک تقسیم بندی کرد.

الف )براساس هدف             ب ) براساس نحوه گردآوری داده ها

1-      تحقیق بنیادی یا پایه ای

هدف اساسی این نوع تحقیقات آزمون نظریه ها ،تبیین روابط بین پدیده ها وافزودن به مجموعه ی دانش موجود دریک زمینه خاص است .تحقیقات بنیادی نظریه ها را بررسی کرده ، آن هارا تایید ،تعدیل یا رد می کند. وباتبیین روابط میان پدیده ها ،کشف قوانین واصول علمی می پردازد ونهایتاٌ هدف تحقیق بنیادی توسعه مجموعه ی دانسته های موجود درباره اصول وقوانین علمی است پژوهشگران دراین نوع پژوهش توجه زیادی به استفاده یا کاربرد نتایج در مسائل واقعی زندگی یا مسائل خارج ازحوزه مورد علاقه خودشان ندارند .

2-     تحقیق کاربردی

هدف تحقیقات کاربردی توسعه دانش کاربردی دریک زمینه خاص است . به عبارت دیگر تحقیقات کاربردی به سمت کاربرد علمی دانش هدایت   می شود . نتایج این نوع تحقیقات درتعلیم وتربیت ، طراحی برنامه های درسی وکمک به اتخاذ تصمیم های منوط به نظام آموزشی می باشد بنابراین این نوع تحقیقات برخلاف پایه ای (بنیادی )محدودیت زمانی ومکانی دارند . 

3-     تحقیق عملی یا اقدام پژوهی

بااستفاده ازاقدام پژوهی (تحقیق عملی )میتوان موقعیت های نامعین محسوس مربوط به اقدام ها وعملیات آموزشی را مشخص کرد ودر شناخت مسائل ،رفع مشکل وبهبود آنها کوشید .

البته سرمد ،بازرگان وحجازی (1379)بجای اقدام پژوهی ،تحقیق وتوسعه را جزسومین نوع تقسیم بندی تحقیقات برمبنای هدف به کار برده اند واقدام پژوهی راازانواع تحقیقات توصیفی میدانند1. درصورتیکه بیشترنویسندگان، اقدام پژوهی رادرردیف دسته بندی انواع تحقیق بر مبنای هدف قرار می دهند ،برای مثال حافظ نیا(1377) تحقیقات علمی را اینگونه توصیف می کند : 1- تحقیق بنیادی 2- تحقیق کاربردی 3- تحقیق عملی ،وی تحقیق عملی را اینگونه توصیف می کند .

تحقیق عملی این تحقیق را باید تحقیق حل مساله یا حل مشکل نامید ؛ زیرا نتایج آن مستقیماٌ برای حل مساله به کار گرفته می شود .تحقیقات عملی نوعاٌ خصلت محلی وموضعی داشته ،ازخاصیت تعمیم پذیری نتیجه برخوردارنیستد. این تحقیقات برفاصله داده های تحقیقات بنیادی تکیه دارند ، زیرا از معلومات و قوانین آنها استفاده می شود .چون تحقیقات عملی با هدف رفع مشکل(رفع وحل مساله )انجام می شود،توسط هرکس که با مشکل (مساله )روبه رو باشدانجام پذیر است .مثلاٌ برای علت مردودی دانش آموزان یک مدرسه وراه های برطرف کردن آن – طراحی مدل وروشی سودمند برای کار آمد شدن وسیله کمک آموزش وروش تدریس خاص –کشف علل افزایش ترک خدمت کارکنان یک موسسه وراه حل آن .

ب)انواع تحقیقات علمی برحسب نحوه گردآوری داده ها

1- تحقیق تاریخی

بایدتوجه داشت درنوع تاریخی داده های لازم برای تحقیق که مربوط به رویدادها ووقایع گذشته است ازقبل وجوددارد .دراین موردپژوهشگر باید به جستجوبپردازد تاداده های مورد نیازرا بیابد.درحالی که برای تحقق توصیفی وتحقیق آزمایشی ،خودپژوهشگر باید به تولید داده ها بپردازد.

2- تحقیق توصیفی

تحقیق توصیفی رانیز به پنج دسته تقسیم کرده ا ند. 1- تحقیق پیمایشی 2- تحقیق همبستگی 3- تحقیق علی – مقایسه ای یا پس رویدادی – 4- تحقیق موردی (مورد پژوهی ) 5- تحقیق عملی (اقدام پژوهی )همانطور که ملاحظه شد از نظر ((بازرگان)) اقدام پژوهی در زمره  روش های تحقیق توصیفی است وهدف این دسته از پژوهشهای تربیتی ،توصیف یا پدیده های مربوط به نظام آموزشی می باشد .

لذا هریک از افرادی که درنظام آموزشی به نحوی دست اندرکار فعالیت ها آموزشی می باشند .و به ویژه با فرایند یاددهی – یادگیری سروکاردارند می توانند برای شناخت مسائل ومشکلات متنوع آموزشی وپی بردن به راههای کاهش این مشکلات ،اقدام پژوهی رابه طور انفردی یا گروهی بکار برند . بیان نوع تحقیق می تواند باز خورد لازم را برای بهبود واحدهای آموزشی ،فرایند یاددهی – یادگیری ونیز ارزیابی آموخته ها را فراهم آورد .یکی از مزیت های اقدام پژوهی آن است که پژوهشگر براساس نتایج به دست آمده می تواند تعدیل یا تغییر لازم را بلافاصله به عمل آورد .

3- تحقیق آزمایشی

در تحقیق آزمایشی به منظور برقراری رابطه علت – معلولی میان دویا چند متغیر از طرح های آزمایشی استفاده می شود .ویژگی های این نوع تحقیقات است که الف) متغیرهای مستقل دستکاری می شود ب ) سایرمتغیرها به جزء متغیر وابسته ثابت نگه داشته شده وکنترل می شوند ج )تاثیر متغیرهای مستقل برمتغیر وابسته مشاهده می شود.برای این منظور درتحقیق آزماشیی گروه تجربی وگروه گواه (کنترل ) انتخاب می شوند واز طریق آنها تفاوتهای میان آزمودنی ها کنترل می شود .

همانطورکه می دانیم معلم یکی از مهمترین عناصر آموزشی است که بدون وجود او آموزش رسمی معنا ندارد .هرچند امروزه نظریه های یادگیری از راه دورواستفاده از فن آوری پیشرفته اطلاعاتی وارتباطی نقش معلم رادرکلاس کم رنگ کرده است ، اما بایدتوجه داشت هیچ چیز در جریان یاددهی – یادگیری نمی توان جایگزین معلم شود .محققان آموزشی عمدتاٌ توجهی به علایق معلمان وشناخت عمیق آنها ازشرایط کلاسی ندارند وبعضاٌ فقط داده ها راازآنها گردآوری  می کنند .باید توجه داشت معلم بیش از هر کسی به فرایند کلاس آشنایی دارد، دانش آموزان را بهتر می شناسند وبهترمی شناسد وبهتر  می تواند مسائل خودرادرکلاس حل کند،ازطرف دیگر تفاوت اندیشه معلمان ومحققان آموزشی وتفاوت درک آنها از طبیعت وهدف تحقیق ،ممکن است کاربرد یافته های پژوهشی محققان صرف آموزش را درکلاس ،با مشکل مواجه سازد. اکثر معلمان دوست دارندخودشان مسائل کلاس راسریع وبه صورت روشن درست حل کنند .

پژوهش آموزشی نهایتاٌ روی مسائل (مشکلات) مربوط با یادگیری ،رشد شخصیتی ،هیجانی و اجتماعی دانش آموزان ،محتوای کسب فرایند یاددهی ،یادگیری ،وهرآنچه به آموزش مربوط می شود .متمرکز است . لذا تحقیقات آموزشی به دشواری می تواند سئوالات مطرح شده به وسیله معلمان را با استفاده ازفرایندرایج تحقیق علمی پاسخ دهد. وبرای معلمان بسیار آزاد دهنده است که می توانند از تحقیقات آموزشی پاسخ سئوالات خودرا پیدا کنند.

معلمان تحقیقات انجام داده در مسائل مختلف آموزشی را می خوانند اما نمی توانند ازآنها در کلاس درس استفاده نمایند .مدیران دربعددیگری با این مساله مواجه هستند.

اقدام پژوهی تلاشی است جهت شناسایی وحل مشکلات فرایند یاددهی – یادگیری توسط خود معلم وهمکاران او؛ به همین علت هم فردی است وهم گروهی.

تحقیقات بنیادی درکلاس درس،کاربرد کمتری دارند و درواقع معلمان نمی توانند به صورت فوری از آنها استفاده نمایند. از طرف دیگر تحقیقات بنیادی عمدتا دارای  مخاطبانی متخصص هستند وبرای معلمان مفید نمی باشند .

 تحقیقات نشان داده اند که معلمان عمدتاٌ خواهان پژوهش کاربردی وعملی ( آن هم از نوع پژوهش عمل نگر ) هستند تا بنیادی. درواقع آنها به پژوهشی احتیاج دارند که بتوانند مسائل خودرا درکلاس حل کنند. به علت مشکلات اطلاع رسانی ، معلمان اغلب از نتایج تحقیقات اطلاع کسب نمی کنند که این موضوع حتی در مورد پژوهش کاربردی نیز مصداق دارد. حال سوال این است که معلم برای حل مسائل خود در کلاس درس و مدیر برای حل مشکلات مربوط به اداره ی مدرسه چه باید بکنند؟همانطورکه بیان شد آنها نمی توانند از محققان آموزشی ، دانشگاهی وآکادمیک کمک چندانی بگیرند ، واز نتایج تحقیقات نیز بی خبرند بنابراین راهی که پیش روی آنها وجوددارد این است که خودشان به تحقیق بپردازند .یعنی ،اقدام پژوهی .دراقدام پژوهی معمولا خود معلم پژوهشگر است در این حالت اوهم معلم است وهم محقق و نقش اصلی پژوهش به عهده او می باشد ، چه به این وسیله معلم به عنوان مجری اصلی طرح تحقیق عملی (اقدام پژوهی) می تواند مساله ملموسی راکه با آن روبه روست حل کند ،یا بهبودی اموررا میسر سازد.مثلاٌ مسائل (مشکلات )فرایند تدریس رابه طورگام به گام در طول یک مدت معین و با استفاده ازساز وکارهای گوناگون پژوهش از جمله : مصاحبه،مشاهده وغیره ،مورد بررسی قراردهد .از انجاکه معلمان در هر نظام آموزشی نقش اصلی رابر عهده دارند ، به عنوان پژوهشگران بالقوه ،برای مشخص کردن موقعیت های نامعین دررابطه با فعالیتشان  می توانند روش علمی رابکار برده وبا استفاده از اقدام پژوهی ،فعالیتهای خودرا بهبود بخشند .این رویکرد (پژوهش در عمل ) کمک می کند تا معلمان نقش موثرتری در شناخت مسائل آموزشی به ویژه فرایند یاددهی –یادگیری داشته باشند .

علاوه برآن ،انجام ((پژوهش عملی )) به وسیله معلمان باعث می شود که نتایج تحقیق کاربرد ملموس تری داشته باشند . چه بسا نتایج برخی از تحقیقات به اصطلاح آکادمیک ،دانشگاهی که به وسیله سایر پژوهشگران انجام میشود به کندی به کاربرده می شود . حتی برخی از اوقات نتایج این قبیل تحقیقات به گونه ای است که معلمان بتوانند از آنها استفاده کنند .دراقدام پژوهی (عمل پژوهی) ، توجه پژوهشگر به جنبه های عملی وپی بردن به چگونگی رفع مشکلات ومسائل آموزشی معطوف است . لذا فرایند پژوهش ،براساس استدلال عملی استوار است نه بر استدلال فنی .برای این منظورنه تنها ازروش های کمی تحقیق بلکه ازروش های کیفی درپژوهش های آموزشی استفاده می شود . جنبه های عملی مورد نظردراقدام پژوهی چنان است که آن را برای انجام راهبردی (استراتژیک) یک اقدام پژوهی می پردازد اگاهانه درباره ی فعالیتهای شناخت علم اقدام کند.